❞ كتاب مختصر بدعت و تأثیر ناگوار آن در جامعه ❝ ⏤ سلیم الهلالى

مقدمه نويسنده................................ ................................ ................................ .........3
تعريف بدعت................................ ................................ ................................ .............5
هر كس قابل به بدعت حسنه باشد، دست به تشريع زده است......................... 9
هر بدعتي گمراهي است................................ ................................ .........................15
هر بدعتي گمراهي است اگر چه مردم آن را خوب ببينند................................ ..19
رد (سخن) كساني كه قايل به بدعت حسنه هستند................................ ............27
وجوب شناخت بدعتها................................ ................................ .........................53
اسباب و عوامل بدعتگذاري................................ ................................ .................59
شدت مخاطره آميز بودن بدعتها ................................ ................................ .......63
وجوب دوري جستن از بدعتگذاران................................ ................................ ....69
فهرست منابع................................ ................................ ................................ ..........71

ان الحمدالله نحمده ونستعينه ونستغفره ونعوذ باالله من شرور انفسنا ومن سيئات
اعمـالنا، من يهده االله فلا مضل له ومن يضلل فلا هادی له، و اشهد ان لا اله الا االله وحده لا
شريك له، واشهد ان محمداً عبده ورسوله.
ستايش خداي راست. او را ميستاييم، از او كمك ميجوييم، از او آمرزش ميخواهيم
و از شرارت خودمان و كارهاي نادرستمان به خدا پناه ميبريم. هركس را خدا هدايت
كند كسي او را گمراه نتواند كرد و كسي را كه او گمراه كند، ديگر كسي او را هدايت
نتواند كرد، و گواهي ميدهم معبودي راستين جز االله يكتا و بيهمتا نيست و نيز گواهي
ميدهم كه محمد، بنده و فرستاه خداست.
بهترين سخن، كتاب خدا و بهترين روش، سنت حضرت محمدص است. و بدترين
كارها، امور نوساخته (در دين) است. و هر امر نو ساختهاي (در دين)، بدعت و هر
بدعتي گمراهي است و هر نوع گمراهي به آتش دوزخ منتهي ميگردد.
دانشمندان مسلمان از همان آغاز اسلام به خطر بزرگ بدعت پي برده و كتابهاي
ارزشمندي را در اين زمينه به رشتهي تحرير در آوردهاند كه تنها كساني به ارزش آنها پي
ميبرند كه در آنها غور كرده و عصارهي آنها را چشيده و علوم آنها را استنباط كرده و از
سر چشمهي هميشه جوشان اصحاب رسول االلهص سيراب شده باشند.
من هم استخاره كردم كه به اذن خدا كتاب كم حجم و پرفائدهاي را بنويسم كه براي
طلاب علوم ديني به عنوان گزيدهاي در موضوع بدعت و همچون مرواريد گرانبهايي
باشد كه به آساني به آن دسترسي پيدا بكنند و براي مؤمنان صادق و مخلصي كه براي

4 بدعت و تأثير ناگوار آن در جامعه
دين خدا كار كرده و از دستورات خدا و رسولش سرپيچي نميكنند نقطهي اتاقي باشد
كه بر آن اجماع كنند و در نتيجه روابط دوستي آنان تقويت يابد و پايههاي دعوتشان
محكم شود. و آن را «بدعت و تأثيرناگوار آن بر جامعه» ناميدم تا كمكي باشد براي آنان
جهت فهم نصوص قرآن و احاديث صحيح نبوي كه در مورد مذمت بدعت و نهي از آن
وارد شدهاند و دروازهي ورودي باشد براي كتابهاي مطولي كه در اين زمينه نوشته
شدهاند از قبيل:
1 -الاعتصام : نوشتهي ابو اسحاق شاطبي.
2 -البدع و الحوادث نوشتهي ابوبكر طرطوشي.
3 -اقتضاء الصراط المستقيم مخالفه اصحاب الحجيم : نوشتهي شيخ الاسلام ابوالعباس
تقي الدين احمد بن تيميه.
4 -البدع و النهي عنها، نوشتهاي ابن وضاح قرطبي.
5 -الباعث علي انكار البدع و الحوادث، نوشتهي ابو شامه.
خداوند به همهي آنان رحم كند و ما را هم در بهشت برين به آنان ملحق نمايد به
همراه كساني كه خداوند به آنان نعمت دادهاست از پيامبران و صديقان و شهيدان و
صالحان، و اينان خوب رفيقاني هستند.

-بدعت در لغت به دو معني به كار رفته است:
الف - به معني چيزي كه بدون نمونهي قبلي ساخته شده است. از همين معني است
فرمودهي خداوند متعال كه ميفرمايد:

«بگو : من نو ظهور پيامبران (نخستين فرد ايشان) نيستم».
يعني من نخستين پيامبر نيستم كه مبعوث شدهام بلكه قبل از من نيز پيامبران زيادي
فرستاده شدهاند و من با فاصلهاي بعد از آنها آمدهام. و به كسي كه كاري بيسابقه و
جديد و شگفت آور را انجام داده است، گفته ميشود : «ابدع ابتدع و تبدع» يعني چيز
جديدي را آورد. و از اين معني است فرمودهي خداوند متعال كه ميفرمايد:

«بگو : من نو ظهور پيامبران (نخستين فرد ايشان) نيستم».
يعني من نخستين پيامبر نيستم كه مبعوث شدهام بلكه قبل از من نيز پيامبران زيادي
فرستاده شدهاند و من با فاصلهاي بعد از آنها آمدهام. و به كسي كه كاري بيسابقه و
جديد و شگفت آور را انجام داده است، گفته ميشود : «ابدع ابتدع و تبدع» يعني چيز
جديدي را آورد. و از اين معني است فرمودهي خداوند متعال كه ميفرمايد:

«و (پيروان عيسي) رهبانيتي را پديد آوردند كه ما آن را بر آنان واجب نكرده بوديم».
از آنجايي كه خداوند آسمانها و زمين را بدون نمونهي قبلي ساخته است، قرآن كريم
ذات باري را اين چنين توصيف كرده است:

«پديد آورندهي آسمانها و زمين اوست».
ب – به معني رنج و خستگي. زماني كه شتر از روي لاغري، بيماري و يا خستگي در
راه ميخوابد، گفته ميشود: «ابدعت الابل» گاهي هم واژهي «ابداع» تنها براي لنگيدن
1 چهار پايان به كار ميرود كه گفته ميشود: «ابدعت به راحلته» يعني شترش لنگيدF0
.

1 -نگا : ابن منظور، لسان العرب، بيروت دار صادر، ج 8 ،ص 7 و فيروزآبادي، قاموس المحيط،
المؤسسة العربية ج 3 ،ص 4-3.

6 بدعت و تأثير ناگوار آن در جامعه
2 -در واقع معني دوم بدعت به معني اول بر ميگردد، چرا كه «ابدعت الراحله» به اين
معني است كه شتر بدون خستگي قبلي دچار خستگي شد. ابن منظور هم در «لسان
العرب» (ج 8 ،ص 8 (به اين معني اشاره كرده و گفته است : «انگار توقف شتر از حركتي
كه به آن عادت كرده است، به عنوان ابداع و ايجاد چيزي خارج از عادت شتر در نظر
گرفته شده است. حديث زير نيز كه امام مسلم روايت كرده است، به همين معني به كار
رفته است: «كيف اصنع بمـا ابدع علی منها». «اگر از (گلهي شتران) شتري از حركت
افتاد، با او چه كار كنم»؟.
ابن اثير نيز در كتاب «النهايه في غريب الحديث و الأثر» (ج 1 ،ص 107 (به همين
معني اشاره كرده است.
3 -از آنچه گذشت روشن ميشود كه واژهي «بدعه» مصدر نوعي از «ابتداع» و به
معني هر چيزي است كه بدون الگو و نمونهي قبلي ايجاد شده باشد و براي خير و شر
2 . ولي عرفاً بيشتر براي امور مذموم استعمال ميشودF2 1 به كار مي 1 رودF
.

4 -در مورد تعيين معني شرعي بدعت اختلاف نظر وجود دارد، برخي آن را در مقابل
سنت قرار داده و برخي هم آن را عام و شامل هر چيزي دانستهاند كه بعد از عصر
پيامبرص به وجود آمده است، خواه آن چيز محمود و پسنديده باشد و يا مذموم و
ناپسند. ولي بهترين، واضحترين، جامعترين و محكمترين تعريف براي بدعت اين
تعريف است كه : بدعت عبارت است از ايجاد راه و روشي در دين (جهت دينداري)
شبيه راه و روش شريعت و به قصد تقرب به خدا بدون اين كه دليل شرعي و صحيحي
3 بر صحت آن وجود داشته باشدF3
.

1 -ابن منظور، لسان العرب، ج 8 ،ص 7.
2 -ابن اثير، النهاية في غريب الحديث و الاثر، المكتبة الاسلامية، ج 1 ص 107.
3 -شاطبي، الاعتصام، بيروت، دار المعرفة، ج 1 ،ص 37.

بدعت و تأثير ناگوار آن در جامعه 7
با قيد «به قصد تقرب به خدا» بدعتهاي دنيوي از قبيل ماشين، تفنگ، هواپيما تأليف
كتاب و امثال اينها از تعريف بدعت خارج ميشوند؛ چرا كه اينها وسايل مشروعي هستند
براي رسيدن به اهدافي كه مشروعيت آنها به نص ثابت شده است. همان طور كه گفته
ميشود : هر آن چيزي كه واجب بدون آن تمام و كامل نشود، خود آن چيز هم واجب
است. و در واقع همين بدعتهاي دنيوي هستند كه به احكام پنجگانه (ي واجب،
مستحب، حرام، مكروه و مباح) تقسيم ميشوند نه بدعتهاي ديني آن طور كه عز بن
4 عبدالسلام گفته استF

 دانشمندان مسلمان از همان آغاز اسلام به خطر بزرگ بدعت پی برده و کتاب‌های ارزشمندی را در این زمینه به رشته‌ی تحریر در آورده‌اند که تنها کسانی به ارزش آنها پی می‌برند که در آنها غور کرده و عصاره‌ی آنها را چشیده و علوم آنها را استنباط کرده و از سر چشمه‌ی همیشه جوشان اصحاب رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم سیراب شده باشند